Του ΘΕΟΔΩΡΟΥ ΚΑΤΣΟΥΦΡΟΥ** Α. Εισαγωγικές παρατηρήσεις Αν πυξίδα της Ελλάδας στο πεδίο των εξωτερικών σχέσεών της είναι το διεθνές δίκαιο και...
Του ΘΕΟΔΩΡΟΥ ΚΑΤΣΟΥΦΡΟΥ**
Α. Εισαγωγικές παρατηρήσεις
Αν πυξίδα της Ελλάδας στο πεδίο των εξωτερικών σχέσεών της είναι το διεθνές δίκαιο και στόχος της η επίλυση των εκκρεμών με όλες τις γειτονικές της χώρες οριοθετήσεων των θαλάσσιων ζωνών της (με έμφαση στην υφαλοκρηπίδα και την AOZ), όπως έπραξε ήδη με την Ιταλία και την Αίγυπτο το 2020, τότε είναι αδιανόητη η επί μακρόν εκκρεμούσα οριοθέτηση υφαλοκρηπίδας/ΑΟΖ με την Κύπρο και εντελώς ανεξήγητη η τηρούμενη διαχρονικά σιγή ιχθύος επί του θέματος.
Μ
Α. Εισαγωγικές παρατηρήσεις
Αν πυξίδα της Ελλάδας στο πεδίο των εξωτερικών σχέσεών της είναι το διεθνές δίκαιο και στόχος της η επίλυση των εκκρεμών με όλες τις γειτονικές της χώρες οριοθετήσεων των θαλάσσιων ζωνών της (με έμφαση στην υφαλοκρηπίδα και την AOZ), όπως έπραξε ήδη με την Ιταλία και την Αίγυπτο το 2020, τότε είναι αδιανόητη η επί μακρόν εκκρεμούσα οριοθέτηση υφαλοκρηπίδας/ΑΟΖ με την Κύπρο και εντελώς ανεξήγητη η τηρούμενη διαχρονικά σιγή ιχθύος επί του θέματος.
Μ
Αν λόγος της παρατηρούμενης διαχρονικώς αρνητικής ελληνικής στάσης είναι η πρόταξη της επίλυσης του Κυπριακού Ζητήματος, οφείλουμε να υπενθυμίσουμε ότι πρώτη η Τουρκία συνήψε το 2011 -με την αυτοαποκαλούμενη και μη αναγνωριζόμενη διεθνώς ως κρατική οντότητα «τδβκ», η οποία στερείται της αναγκαίας διεθνούς δικαιοπρακτικής ικανότητας- την ανυπόστατη συμφωνία οριοθέτησης τής μεταξύ τους υφαλοκρηπίδας, αγνοώντας παντελώς την μόνη ικανή να το πράξει Κυπριακή Δημοκρατία και σφετεριζόμενη τα απορρέοντα από το εθιμικό διεθνές δίκαιο της θάλασσας (το οποίο δεσμεύει όλα τα κράτη, εκόντων-ακόντων) δικαιώματά της.
Την «Συμφωνία», με συνημμένο χάρτη, σχολιάζει ο Νικόλαος Ιωαννίδης [«The Continental Shelf Delimitation Agreement Between Turkey and “trnc”» στο blog EJIL: Talk! (ΕΔΩ)]. Το θετικό στοιχείο της υπόθεσης είναι ότι η Τουρκία δέχεται επί της αρχής ότι τα νησιωτικά εδάφη είναι γενεσιουργά αυτοτελούς δικαιώματός τους σε υφαλοκρηπίδα, αν και τους αναγνωρίζει εν τέλει μερική επήρεια στο πλαίσιο της οριοθέτησης, όπως προκύπτει από την οριογραμμή της «Συμφωνίας».
Αν, αντιθέτως, ο λόγος συνίσταται στην αποφυγή εντάσεων ή στον φόβο επιδείνωσης των αμιγώς ελληνο-τουρκικών σχέσεων, τότε ας θυμηθούμε και πάλι το τετελεσμένο που μας προέκυψε λόγω της σύναψης του ανυπόστατου τουρκο-λιβυκού Μνημονίου του 2019.
Είναι αξιοπερίεργο λοιπόν το γεγονός ότι από την συστηματική αναφορά της Ελλάδας στο διεθνές δίκαιο (συμπεριλαμβανομένου του δικαίου της θάλασσας) και στην επίλυση των διαφορών της με όλες τις γειτονικές της χώρες στην Ανατολική Μεσόγειο λάμπει σκανδαλωδώς διά της απουσίας της η Κύπρος!
Αδιάψευστη απόδειξη αποτελεί το γεγονός ότι από τους 16 χάρτες του Ελληνικού ΥΠΕΞ που επισυνάπτονται σε σχετική ανακοίνωση της 9ης Ιουνίου 2022 για τον τουρκικό αναθεωρητισμό κατά την περίοδο 1973-2022 ουδείς απεικονίζει την Κύπρο, ως εάν ήταν αόρατη, σταματώντας στον 30ό μεσημβρινό, όπως συμβαίνει με τον χάρτη 7, ο οποίος αφορά άδειες νοτίως του συμπλέγματος του Καστελλορίζου και νοτίως/νοτιοανατολικώς της Ρόδου, και με τον χάρτη 15 επί παραδείγματι (ΕΔΩ).
Τίθεται μάλιστα επιτακτικά, διά της εις άτοπον απαγωγής, το ερώτημα ποια είναι η επίσημη θέση της Ελλάδας και αν υπάρχει ή όχι κοινό θαλάσσιο όριο με την Κυπριακή Δημοκρατία, ιδίως μετά τον χαρακτηρισμό του χάρτη της Σεβίλλης ως «a private map».
Πράγματι, απαντώντας σε τουρκικές αιτιάσεις σχετικά με τον χάρτη, η Ελλάδα επισημαίνει, με το από 15 Φεβρουαρίου 2021 έγγραφο A/75/753 προς τον Γ.Γ. του ΟΗΕ, ότι «[i]t is also striking for a country […] to cite a private map as a violation of the “equitable delimitation” principle» [ΕΔΩ), όπως ακριβώς υποστηρίζουν και οι ΗΠΑ, σύμφωνα με την ιστοσελίδα ΕΔΩ)].
Στην πραγματικότητα, ο χάρτης (βλέπε J. L. Suarez de Vivero, Jurisdictional Waters in the Mediterranean and the Black Sea, European Parliament, έγγραφο IP/B/PECH/IC/2009-087, PE 431.602, 2010, map 50, στην σελίδα 95, και στην ιστοσελίδα ΕΔΩ) απεικονίζει απλούστατα το πρώτο από τα τρία στάδια της οριοθέτησης, σύμφωνα με πάγια νομολογία του Διεθνούς Δικαστηρίου (ΔΔ) [ICJ, Judgment of 3 February 2009, Maritime Delimitation in the Black Sea, Romania v. Ukraine, σκέψεις 115 έως 122 της απόφασης (ΕΔΩ)].
Ο χάρτης αποκτά αφεαυτού και λόγω της σχετικής νομολογίας συγκεκριμένο ειδικό νομικό βάρος στο πλαίσιο της ακολουθητέας οριοθετικής διαδικασίας.
Ανεξάρτητα πάντως από το ισχυρό ή μη αποτύπωμά του, είναι λυπηρό να υποστηρίζεται βεβιασμένα, ακόμη και από έγκριτους ακαδημαϊκούς δασκάλους, ότι παλαιότερο αλλά εγκυρότερο έγγραφο της Γενικής Διεύθυνσης Θαλάσσιας Πολιτικής και Αλιείας (MARE) της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ενσωματώνει σχετικό χάρτη απεικονίζοντα, όπως και ο χάρτης της Σεβίλλης, μεταξύ άλλων, και τα θαλάσσια όρια της Ελλάδας στην Ανατολική Μεσόγειο, συμπεριλαμβανομένων των κοινών ορίων της με την Κύπρο, παραβλέποντας σχετική σημείωση στο ίδιο έγγραφο, σύμφωνα με την οποία «Some EEZs are under dispute or not applied in practice, for example, the Mediterranean Sea» (βλέπε The EU and international ocean governance, ΕΔΩ).Β. Ας δούμε πώς έχουν τα πράγματα σύμφωνα με την ανάλυση που ακολουθεί.
Ποιες είναι κατ’ αρχάς οι γενικές εκείνες προϋποθέσεις οι οποίες πρέπει να πληρούνται, ώστε όχι απλώς να επιτρέπουν αλλά και να επιβάλλουν την οριοθέτηση θαλάσσιων ζωνών σύμφωνα με το εθιμικό διεθνές δίκαιο της θάλασσας;
Πρώτον, η οριοθέτηση χωρεί πάντα ανά ζεύγη παράκτιων κρατών. Σπανίως, ολοκληρώνεται με την εμπλοκή και τρίτου παράκτιου κράτους, περίπτωση κατά την οποία χωρεί τεχνική κατ’ ουσίαν συμφωνία για τον ακριβή προσδιορισμό του αποκαλούμενου τριεθνούς σημείου (tripoint).
Δεύτερον, πρέπει να πρόκειται για δύο κυρίαρχα και παράκτια κράτη. Τα περίκλειστα/μεσόγεια κράτη δεν δικαιούνται θαλάσσιες ζώνες επειδή δεν διαθέτουν ακτές.
Τρίτον, οι ακτές τους πρέπει να τελούν σε σχέση ευθείας μετωπικότητας (oppositeness), δηλαδή να αντίκεινται, ή σε σχέση άμεσης πλευρικής γειτνίασης (adjacency), δηλαδή να παράκεινται λόγω κοινών χερσαίων συνόρων, ή ακόμη και σε συνδυασμό ή σε παραλλαγή των δύο αυτών μορφών σχέσης, όπως όταν οι ακτές τους αλλού αντίκεινται και αλλού παράκεινται.
Η οριοθέτηση είναι αδύνατη εάν δεν πληρούται μία από τις ανωτέρω γεωγραφικές προϋποθέσεις [ICJ, Judgment of 20 February 1969, North Sea Continental Shelf Cases, Germany/Denmark and Germany/Netherlands, σκέψη 36 (ΕΔΩ)].
Τέταρτον, της οριοθέτησης προτάσσεται, ως απόρροια της κυριαρχίας των δύο παράκτιων κρατών, η θεμελίωση του δικαιώματος (entitlement) στις θαλάσσιες ζώνες. Επί παραδείγματι, ένα μη κατοικημένο νησιωτικό έδαφος, όπως είναι εξ ορισμού ο βράχος ή η βραχονησίδα (άρθρο 121 της Σύμβασης για το δίκαιο της θάλασσας του 1982), είναι γενεσιουργό μόνον αιγιαλίτιδας ζώνης, οπότε δεν εμπλέκεται σε καμία περίπτωση στην οριοθετική διαδικασία της υφαλοκρηπίδας ή της ΑΟΖ.
Πέμπτον, λαμβάνεται κατά κανόνα υπόψη η ακτινοειδής, δηλαδή η προς όλες τις κατευθύνσεις, προβολή (radial projection) και όχι απλώς η μετωπική (frontal), δηλαδή η κάθετη προς την γενική κατεύθυνση των ακτών [ICJ, Judgment of 12 October 2021, Maritime Delimitation in the Indian Ocean, Somalia v. Kenya, σκέψη 137 (ΕΔΩ)].
Υπό την έννοια αυτή, η προβολή των ακτών του ενός εκ των δύο κρατών προς την ανοικτή θάλασσα, ως αποτέλεσμα του δικαιώματός του, πρέπει να επικαλύπτεται με την αντίστοιχη προβολή των ακτών του ετέρου κράτους [ICJ, Judgment of 13 July 2023, Question of the Delimitation of the Continental Shelf between Nicaragua and Colombia beyond 200 Nautical Miles from the Nicaraguan Coast, Nicaragua v. Colombia, σκέψη 42 (ΕΔΩ)].
Το δικαίωμα κάθε παράκτιου κράτους «is based on the principle that the land dominates the sea through the projection of the coasts or the coastal fronts», οπότε «the task of delimitation consists in resolving the overlapping claims by drawing a line of separation of the maritime areas concerned» [ICJ, Judgment of 3 February 2009, Maritime Delimitation in the Black Sea, Romania v. Ukraine, σκέψη 77 (ΕΔΩ)].
Στο μήκος των ληπτέων υπόψη για την οριοθέτηση ακτών (relevant coasts) συνυπολογίζεται, όταν η προβολή των ακτών των νησιωτικών εδαφών επικαλύπτεται με την προβολή της ηπειρωτικής ακτής του ετέρου παράκτιου κράτους το οποίο θα μπορούσε να διεκδικήσει δικαίωμα επί της υφαλοκρηπίδας και πέραν των 200 νμ, το συνολικό μήκος ολόκληρης της ακτογραμμής κάθε εμπλεκόμενης νήσου [ICJ, Judgment of 19 November 2012, Territorial and Maritime Dispute, Nicaragua v.Colombia, σκέψη 151 (ΕΔΩ)].
Έκτον, εάν μεταξύ των δύο οριοθετούντων παράκτιων κρατών Α και Β παρεμβάλλεται το ηπειρωτικό ή το νησιωτικό έδαφος ή τμήμα του εδάφους ενός τρίτου παράκτιου κράτους Γ, τότε (κάτι που αγνοείται συστηματικά από την θεωρία παρά την ανατρεπτική, σε σχέση με τα μεταξύ δύο κρατών δεδομένα, νομική σημασία του) η νομολογία των διεθνών δικαστηρίων και η διεθνής πρακτική αναγνωρίζουν απερίφραστα ότι η κυριαρχία του Γ διακόπτει την σχέση των ακτών των Α και Β ως αντικειμένων ή παρακειμένων λόγω ακριβώς της παρεμβολής του και η οριοθέτηση αφορά πλέον ανά ζεύγη το Α με το Γ και το Β με το Γ αντιστοίχως, χωρίς να τίθεται θέμα οποιασδήποτε διόρθωσης λόγω τυχόν αποκοπής (cut-off effect) με την ενθυλάκωση (enclavement) των θαλάσσιων ζωνών του Γ.
Το ανωτέρω συμπέρασμα επιβεβαιώθηκε από το ΔΔ ήδη με την προαναφερθείσα απόφαση του 1969. Επρόκειτο για τις ακτές τριών παρακείμενων μεταξύ τους κρατών (της Δανίας, των Κάτω Χωρών και της παρεμβαλλόμενης μεταξύ τους Γερμανίας), τα δύο εκ των οποίων (Δανία και Κάτω Χώρες), εκτιμώντας ότι οι ακτές τους αντίκεινται, οριοθέτησαν την υφαλοκρηπίδα τους με βάση την μέση γραμμή, αγνοώντας την Γερμανία και αποστερώντας την από σημαντικό μερίδιο υφαλοκρηπίδας που θα της αναλογούσε αν δεν εφαρμοζόταν η μέση γραμμή.
Τα τρία προσφεύγοντα κράτη ζήτησαν από το ΔΔ να διατυπώσει τις αρχές και τους κανόνες σε θέματα οριοθέτησης της υφαλοκρηπίδας, ώστε στη συνέχεια να οριοθετήσουν τα ίδια τις αντίστοιχες ζώνες υφαλοκρηπίδας τους συμβατικώς και ανά ζεύγη, συμμορφούμενα με την απόφασή του.
Με την σκέψη 36 της ίδιας απόφασης, το ΔΔ, αφού διαπίστωσε ως παρεμπίπτον ζήτημα (obiter dictum) ότι οι ακτές της Δανίας και των Κάτω Χωρών ούτε αντίκεινται ούτε παράκεινται παρά τους περί του αντιθέτου ισχυρισμούς τους, αποφάνθηκε, εμμέσως πλην σαφώς, ότι η μεταξύ τους οριοθέτηση ήταν αδύνατη επειδή οι ακτές τους δεν τελούσαν σε σχέση άμεσης πλευρικής γειτνίασης ή ευθείας μετωπικότητας για να είναι δυνατή η επικάλυψη των προβολών τους στην θάλασσα.
Με τις νέες συμφωνίες που συνήψαν τα τρία κράτη, η Δανία δεν διαθέτει πλέον κοινά όρια υφαλοκρηπίδας με τις Κάτω Χώρες! Παρεμπιπτόντως, θα ήταν χρήσιμο να αξιοποιήσουμε στον μέγιστο δυνατό βαθμό την ανωτέρω απόφαση του ΔΔ έναντι του ανυπόστατου τουρκο-λιβυκού μνημονίου του 2019.
Η επίδραση της παρεμβολής επιβεβαιώθηκε εκ νέου με δύο ακόμη σημαντικές αποφάσεις του ΔΔ του 1985 και του 2002 που αφορούσαν τα παρεμβαλλόμενα μεταξύ των αντικείμενων ακτών δύο κρατών Α και Β νησιωτικά εδάφη τρίτου κράτους Γ.
Στην πρώτη περίπτωση, το ΔΔ οριοθέτησε την υφαλοκρηπίδα μεταξύ Λιβύης και Μάλτας εκτιμώντας ότι η δεύτερη παρεμβάλλεται μεταξύ Ιταλίας και Λιβύης και λαμβάνοντας υπόψη αυτεπαγγέλτως τα ιταλικά έννομα συμφέροντα στην περιοχή [ICJ, Judgment of 3 June 1985, Case Concerning the Continental Shelf, Libya/Malta (ΕΔΩ)].
Το ΔΔ προσέγγισε το ζήτημα της οριοθέτησης υιοθετώντας καθ’ υπόθεση έναν οριζόντιο και έναν κάθετο άξονα. Σύμφωνα με τον οριζόντιο άξονα με κατεύθυνση από ανατολάς προς δυσμάς, το ΔΔ, μεριμνώντας να μην θιγούν τα ιταλικά έννομα συμφέροντα τα οποία όφειλε να προστατεύσει αυτεπαγγέλτως, περιόρισε το μήκος της οριοθετικής γραμμής στα 67 νμ λόγω της προβολής των κείμενων βορείως της Μάλτας ιταλικών εδαφών (σκέψεις 72 και 73 της απόφασης του ΔΔ, βλέπε και σχετική ανάλυση με συνημμένο χάρτη στην ιστοσελίδα ΕΔΩ).
Σημειωτέον ότι το θαλάσσιο μέτωπο των νήσων Μάλτας (εμβαδού 246 τχλμ) και Gozo (εμβαδού 66 τχλμ), μήκους περίπου 24 νμ έναντι 192 νμ της Λιβύης (σκέψη 68 της απόφασης του ΔΔ), αντιστοιχεί στις νήσους Κάρπαθο και Κάσο του ελληνικού νησιωτικού τόξου Κρήτης, Κάσου, Καρπάθου και Ρόδου στην Ανατολική Μεσόγειο.
Όσον αφορά τον κάθετο άξονα από βορρά προς νότο, κατά την εκτίμηση του ΔΔ, επειδή η Μάλτα παρεμβάλλεται μεταξύ Ιταλίας και Λιβύης, «the relationship of its coasts with the coasts of its neghbours is different from what it would be if it were a part of the territory of one of them» (σκέψη 53 της απόφασης του ΔΔ).
Το ΔΔ χάραξε την οριογραμμή, χωρίς να ενθυλακώσει την Μάλτα, χωρίς δηλαδή να την εγκλωβίσει μεταξύ των ζωνών υφαλοκρηπίδας της Ιταλίας και της Λιβύης.
Με άλλα λόγια, η Ιταλία δεν ανακάμπτει σε καμία περίπτωση νοτίως της Μάλτας, η οποία, αν δεν υπήρχε, οι ιταλικές ακτές θα ήσαν ανεμπόδιστα αντικρυστές των λιβυκών. Η παρεμβολή όμως της Μάλτας διακόπτει την ευθέως μετωπική σχέση Ιταλίας και Λιβύης (βλέπε χάρτη 1).
ΧΑΡΤΗΣ 1: Η οριοθέτηση από το ΔΔ της υφαλοκρηπίδας μεταξύ της Λιβύης και της Μάλτας
Εξάλλου, η απόφαση του ΔΔ του 2002 αφορά την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας και της ΑΟΖ μεταξύ Καμερούν και Νιγηρίας, οι ακτές των οποίων παράκεινται αρχικά και στην συνέχεια καθίστανται αντικείμενες [ICJ, Judgment of 10 October 2002, Case Concerning the Land and Maritime Boundary between Cameroun and Nigeria, Cameroun v. Nigeria (ΕΔΩ)].
Εξάλλου, η απόφαση του ΔΔ του 2002 αφορά την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας και της ΑΟΖ μεταξύ Καμερούν και Νιγηρίας, οι ακτές των οποίων παράκεινται αρχικά και στην συνέχεια καθίστανται αντικείμενες [ICJ, Judgment of 10 October 2002, Case Concerning the Land and Maritime Boundary between Cameroun and Nigeria, Cameroun v. Nigeria (ΕΔΩ)].
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΤΗΝ ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΕΔΩ
Δεν υπάρχουν σχόλια
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.